Trong lịch sử dài của Microsoft, hiếm có hệ điều hành nào đạt được vị thế “huyền thoại” như Windows XP.
Ra mắt năm 2001, XP nhanh, ổn định và thân thiện đến mức nhiều người vẫn cố giữ nó trên máy tính dù đã lỗi thời.
Với giao diện “ngố tàu” đặc trưng nhưng dễ dùng, XP trở thành biểu tượng của một thời máy tính cá nhân đơn giản, không rắc rối, không quảng cáo.
Thậm chí, đến nay, nhiều hệ thống nhúng (embedded systems) vẫn còn dựa vào Windows XP để vận hành.
Nhưng câu hỏi vẫn còn đó: Tại sao Microsoft chưa bao giờ công khai mã nguồn (open source) của Windows XP, dù đã ngừng hỗ trợ từ lâu?
Microsoft Từng Làm Vậy Với MS-DOS – Vậy Tại Sao XP Lại Ngoại Lệ?
Câu hỏi này hoàn toàn hợp lý. Microsoft không còn kiếm lợi nhuận từ Windows XP, vậy tại sao không mở mã nguồn để cộng đồng bảo tồn nó như một phần lịch sử công nghệ?
Thực tế, Microsoft từng có tiền lệ:
Công ty đã công khai mã nguồn MS-DOS 4.0, giúp giới lập trình hiểu rõ cách hệ điều hành huyền thoại này từng hoạt động.
Nhưng Windows XP không giống MS-DOS.
XP là bước ngoặt lớn – đưa nhân Windows NT (dành cho doanh nghiệp) đến người dùng phổ thông, kết thúc kỷ nguyên MS-DOS.
Điều này cũng khiến XP trở thành một hệ thống phức tạp hơn nhiều, chứa hàng nghìn thành phần chồng chéo, khiến việc công khai mã nguồn trở nên... không đơn giản chút nào.
Vấn Đề Sở Hữu Trí Tuệ Và Rào Cản Pháp Lý
Dù không còn kinh doanh, Microsoft vẫn sở hữu toàn quyền với mã nguồn Windows XP.
Và điều đó có nghĩa: họ không có nghĩa vụ phải chia sẻ nó với bất kỳ ai.
Nhưng vấn đề không chỉ là quyền sở hữu – mà là tính phức tạp pháp lý của XP.
Không chỉ mã của Microsoft: Windows XP chứa nhiều đoạn mã được cấp phép từ bên thứ ba (third-party licensed code).
Cần sự đồng ý từ đối tác: Nếu Microsoft muốn mở mã nguồn, họ phải có sự chấp thuận từ các bên này — và nhiều công ty trong số đó có thể đã không còn tồn tại.
Vướng mắc pháp lý: Một số hợp đồng bản quyền cũ không thể tái xác nhận, khiến việc phát hành mã nguồn toàn phần gần như bất khả thi.
Nói cách khác, XP là “con quái vật pháp lý” mà ngay cả Microsoft cũng khó gỡ rối.
Rủi Ro Bảo Mật Và Những Hệ Quả Kỹ Thuật
Ngay cả khi các rào cản pháp lý được gỡ bỏ, mở mã nguồn Windows XP vẫn tiềm ẩn rủi ro an ninh nghiêm trọng.
Lý do bảo mật:
XP vẫn tồn tại trong nhiều hệ thống: Dù không nên, vẫn có các cơ quan và thiết bị công nghiệp chạy trên XP.
Nếu mã nguồn bị công khai, các lỗ hổng chưa từng được phát hiện có thể bị khai thác.
Chung nền tảng với Windows hiện đại: XP thuộc dòng Windows NT – nền tảng vẫn dùng trong Windows 10 và 11.
Việc tiết lộ mã nguồn XP có thể vô tình để lộ các thành phần tái sử dụng trong các phiên bản mới.
Sự cố năm 2020: Một phần mã nguồn XP từng bị rò rỉ lên mạng. Dù không gây ra khủng hoảng, nó cho thấy Microsoft có lý do để thận trọng.
Thách thức kỹ thuật:
Ngay cả nếu được phép, việc mở mã nguồn XP gần như bất khả thi về mặt kỹ thuật.
Hệ điều hành đã hơn 20 năm tuổi, với công cụ phát triển và dependency không còn tồn tại.
Nhiều phần mã chỉ chạy được trên môi trường build nội bộ của Microsoft.
Việc tái cấu trúc để công khai sẽ tiêu tốn lượng tài nguyên khổng lồ mà không mang lại giá trị kinh tế.
“Bóng Ma” Windows XP Và Sự So Sánh Với Windows Ngày Nay
Nhiều người vẫn xem XP là phiên bản Windows cuối cùng "tinh khiết" trước khi Microsoft thay đổi hướng đi.
So với các bản hiện đại, XP mang lại cảm giác khác hẳn:
Hoạt động mượt mà mà không cần Internet.
Không quảng cáo, không bloatware, không gợi ý “AI hữu ích”.
Không thu thập dữ liệu người dùng hay đồng bộ mọi thứ lên “đám mây”.
Và tất nhiên, không có Clippy – vị trợ lý “khét tiếng” bị khai tử từ Office XP.
Với nhiều người, XP đại diện cho thời kỳ vàng son của máy tính cá nhân — nơi người dùng kiểm soát máy, chứ không bị hệ điều hành “dạy cách dùng”.
Cách Giữ Huyền Thoại Sống Tiếp Dù Không Có Mã Nguồn Mở
Dù Microsoft có thể không bao giờ công khai mã nguồn XP, cộng đồng vẫn đang tìm cách bảo tồn nó:
ReactOS – dự án mã nguồn mở mô phỏng Windows XP và NT, cho phép chạy ứng dụng cũ trên nền tảng mới.
Máy ảo (Virtual Machines): Người dùng vẫn có thể chạy XP an toàn trong môi trường ảo hóa.
Sưu tầm bản cài có bản quyền: Dù hiếm, một số bản XP hợp pháp vẫn được lưu giữ cho mục đích nghiên cứu.
Và dường như, XP vẫn chưa thực sự “chết” — nó chỉ đang “ngủ đông”, chờ một ngày được nhìn lại như một phần di sản công nghệ đáng trân trọng.
Một kỹ sư từng nói đùa:
“Nếu ai đó được xem toàn bộ mã nguồn XP, họ sẽ nhận ra rằng — 20 năm qua, Microsoft chủ yếu chỉ đổi giao diện.”
